Surrealisme

Surrealisme

Dennis Vonk & Ricardo Bekooy

PLD 2

Hogeschool Leiden

L'Invention Collective, René Magritte, 1935

Wat is surrealisme?

Surrealisme is de richting in de literatuur en andere kunstvormen die van het denkbeeld uitgaat dat de dingen niet zijn wat zij schijnen, maar een bovenverstandelijke betekenis hebben Om deze onbewuste verbanden op te roepen combineert men voorwerpen of woorden zonder(waarneembaar) onderling verband

Surrealisme maakt gebruik van magische elementen.. Het is een kunststroming die in 1924 begon met een door Andre Breton geschreven verklaring. Het was zaak, door middel van associatie, het onderbewuste en droombeelden, het irrationele en oncontroleerbare uit te beelden. Surrealisten laten hun fantasie dus zoveel mogelijk in de vrije loop.

In dit werk schildert René Magritte een pijp met vlak daaronder de boodschap: "Dit hier is geen pijp" (Ceci n'est pas une pipe). Hij wil de zichzelf en de toeschouwer te herinneren aan het feit dat het hier gaat om een schilderij en niet om een echte pijp. Deze pijp is eigenlijk een idee en bestaat alleen in zijn geest en in die van de toeschouwer.

Plaatsing in de tijd

De schilderkunst raakte na de eerste wereldoorlog in de ban van twee filosofische stromingen: het dadaïsme en het surrealisme. Deze stromingen waren een reactie op het zinloze geweld dat plaatsvond tijdens de Eerste Wereldoorlog. Tegelijkertijd richtten kunstenaars hun blik naar binnen, naar de wereld van dromen en het onderbewuste. De psychoanalytische theorieën van Sigmund Freud waren inmiddels bekend en schilders en dichters zochten artistieke vrijheid door hun eigen droombeelden en fantasieën te onderzoeken.

Hoe is surrealisme ontstaan?

André Breton (1896- 1966) richtte in 1924 de surrealistische beweging op. In de periode tussen de WOI en WOII was surrealisme de belangrijkste kunststroming. Deze kunststroming bestond uit twee groepen: de veristische surrealisten en de kalligrafische surrealisten. Breton was dichter en hij had veel connecties met verschillende dichters en kunstenaars. Hij verwerkte de theorie van Freud in zijn werken en begon vanuit het onbewuste te schrijven.. Het surrealisme had verbanden met de eerder opgekomen stroming ’Dada’. Het Surrealisme en Dadaïsme hadden veel overeenkomsten. Breton had contact met Tristan Tzara, een dichter uit Roemenië en een van van de oprichters van het Dadaïsme. Breton was ook betrokken bij het Dadaïsme. Het Dadaïsme had als kenmerken: het afwijzen van geaccepteerde standaarden in de kunst en opzettelijk irrationeel zijn. (Zie afbeelding)

Mona Lisa with Moustache, Marcel Duchamps, 1919

Nadat Breton en Tzara bonje kregen, groeide het Surrealisme. In 1924 stelde Breton in zijn boek  Manifest van het Surrealisme zijn opvattingen over deze nieuwe stroming in de kunst en de literatuur. Zo kwam het Surrealisme op als nieuwe stroming in de kunst. Hoewel er mensen zijn die zeggen dat na het overlijden van Andre Breton in 1966 ook het Surrealisme gestorven is, zijn er vandaag de dag nog steeds Surrealistische kunstenaars.

  

Freud

Sigmund Freud (1856-1939, zie onderstaande afbeelding) was een van de belangrijkste psychologen van de 20ste eeuw. Volgens Freud leek de geest van de mens op een ijsberg. Het bovenste gedeelte is de top van de ijsberg en steekt boven het water uit. Wat je onbewust meemaakt ligt onder water. Het grootste deel van de ijsberg ligt onder water. Volgens Freud speelt het grootste deel van wat zich in de mens afspeelt onder water en is dus onbewust. Volgens hem wordt de mens aangestuurd door oerdriften die zich in het onderbewuste van de menselijke geest afspelen. Ego: Het Ego is het onbewuste en het lustprincipe. Het Ego wil alles heel graag en niet te bevredigen. Superego: Het Superego is het geweten van de geest van de mens. Hiertoe behoren wat volgens je cultuur om je heen goed of fout is en de normen en waarden.ID: ID is je bewustzijn. Hetgeen dat de uiteindelijke beslissingen maakt. Het ID weegt af wat het Ego graag wil en wat het Superego acceptabel vindt.  Volgens Freud wordt het onbewuste geuit in de dromen van de mens. Vaak gebeurt dit symbolisch. Hij gaat er van uit dat dromen over onbewuste seksuele driften gaan. Deze verlangens komen voor in concrete beelden ,maar ook symbolisch. Freud maakte als psycholoog gebruik van onderbewustzijn (dus ook dromen) om te weten te komen wat iemand dwars zit.

Sigmund freud

Veristisch surrealisme

Veristische surrealisten schilderden met name droombeelden die zeer nauwkeurig en gedetailleerd werden uitgebeeld. Bij deze groep surrealisten behoorden Salvador Dali en René Margritte. Zij schilderden met name droombeelden in een zeer nauwkeurige stijl. (zie onderstaande afbeelding)

The castle of the Pyrenees 1959, René Magritte

Kalligrafisch surrealisme

Kalligrafische surrealisten schilderen vooral vanuit spontane invallen. Hetgeen dat hen te binnen schoot, zetten ze op het doek. Bij deze groep behoort de kunstenaar Miró.

Hand catching a Bird, Miró, 1968

Vertegenwoordigers van het surrealisme

Dalí

Salvador Dalí (Figueras 1904-1989, zie foto), de wereldberoemde kunstenaar uit Spanje, wordt gezien als één van de belangrijkste vertegenwoordigers van het surrealisme.

Dalí kreeg al op tienjarige leeftijd schilderlessen van de impressionistisch werkende kunstenaar Ramón Pichet.

Hij maakte zijn eerste surrealistische schilderij  in 1928. Op dat moment heeft de nog jonge Dalí al vele stijlen succesvol in zijn leven uitgeprobeerd, waaronder de impressionisme en futuristisme. Door bemiddeling van de eveneens Spaanse kunstenaar Joan Miró wordt Dalí toegelaten tot de surrealistische beweging. In zijn surrealistische werk combineert Dalí een zeer naturalistische stijl met rationele en uiterst bizarre thema's.

 Sun (1928) is één van Dali’s eerste surrealistische schilderijen.

In 1945 werkt Dalí samen met Alfred Hitchcock. Hij ontwerpt voor diens film 'Spellbound' een droomscene. (zie onderstaande afbeelding en filmpje)

In de VS werkt Dalí als adviseur en tekenaar voor Walt Disney, een Amerikaan met wie hij zijn rijke fantasie kan delen. (zie onderstaande afbeelding)

In 1955 keert Dalí terug in Spanje, waar in 1972, in zijn geboorteplaats Figueras het Dalí Museum wordt geopend. In 1989 sterft Dalí aan een hartstilstand in zijn woning, verbonden aan het Dalí museum in Figueras. Hij ligt daar ook begraven. (Art Salon Holland, 2014)

Ernst

Max Ernst (1891-1976) was een in Duitsland geboren kunstschilder en beeldhouwer. Hij was medeoprichter van de dadaïstische groep Bulletin D. Daarna stortte hij zich op het surrealisme.

L'Ange du foyer ou Le Triomphe du surréalisme, 1937

Ernst studeerde van 1909 tot 1914 filosofie, psychologie en kunstgeschiedenis. Ondertussen sloot hij zich aan bij een kunstenaarsgroep en nam hij deel aan de ‘Sonderbund tentoonstelling’ in Keulen in 1912.

In 1914 ontmoette hij Hans Arp. Met hem zette hij na zijn militaire dienst een dadaïstische groep op. Hij maakte collages die hij in 1921 exposeerde in Parijs.

In de jaren twintig gaat Ernst steeds meer naar het surrealisme. Hij verhuisde naar Parijs en begon te expirementeren met het ‘psychisch automatisme’. Dit was een belangrijke methode om tot surrealistische kunstwerken te komen. Hij bedacht bijvoorbeeld de ‘frottagetechniek’, waarbij afdrukken van objecten werden gemaakt door met potlood zacht over het papier te krassen, terwijl het voorwerp eronder licht(zie onderstaande afbeelding).

Ook ontwikkelde hij samen met Joan Miro de grattagetechniek, waarbij verf van het doek wordt geschraapt.(zie onderstaande afbeelding)

In de late jaren dertig moest Ernst Frankrijk verlaten. Hij werd gezien als Duitse staatsvijand, omdat zijn werk werd gerekend tot de ‘Entartete kunst’. Het betrof een campagne van de NSDAP om de Duitse kunstwereld onder haar controle brengen, zodat deze voor propagandistische doeleinden van de staat kon worden ingezet. Ernst vluchtte naar Amerika. Tien jaar later keerde hij weer terug naar Parijs. Ernst overleed op 1 april 1976 in Parijs. (Art Salon Holland, 2014)

  

Magritte

René Magritte(1898-1967) werd geboren in Lessen te België. Toen hij 13 jaar oud was pleegde zijn moeder zelfmoord. Ze sprong in de Samber, een zijrivier van de Maas en werdgevonden met haar gezicht bedekt. Deze gebeurtenis zou grote invloed hebben of het leven en werk van Magrite. Hij zette namelijk regelmatig bedekte gezichten op het doek.(zie onderstaande afbeelding)

The son of man 1964

In 1924 raakte Magritte bevriend met leden uit de Brusselse surrealisme groep: dit zijn Bretón, Dalí en Miró. Zij beïnvloeden zijn werk en Magritte wordt groot in het surrealisme.

Tijdens de tweede wereldoorlog was Magritte één van de voorlopers van het surrealisme. In de volgende decennia wordt hij wereldwijd erkend en worden zijn werken in de hele wereld geëxposeerd. In 1967 stierf Magritte op 69 jarige leeftijd. (Cult kanaal, 2004)

‘De verdwaalde jockey’ uit 1926 was het eerste succesvolle surrealistisch werk van Magritte. Magritte gaf een realistisch effect aan zijn schilderijen.

Joan Miró

De Spaanse surrealist Joan Miró(1893-1983)  geboren in Barcelona. Zijn vader was klokkenmaker en juwelier. Joan Miró had een lastige periode op de middelbare school en bezocht daarna een commerciële opleiding. Na twee jaar werken op kantoor kreeg hij een zenuwinzinking. Na wat op bij te zijn gekomen op het platteland, ging Miró naar de kunstacademie in Barcelona.

Tot 1919 werkte Joan Miró in Barcelona en op Mallorca. Hij maakte portretten, landschappen en schilderde naakten. 

Vanaf 1919 werkte Miró ook in Frankrijk.

Rond 1930 werd Joan Miró regelmatig gevraagd voor tentoonstellingen. Zijn schilderijen waren te zien op exposities in Frankrijk en Amerika. In Frankrijk ontmoette hij André Bretton. Miró ging surrealistisch schilderen. Hij sloot zich nooit formeel aan bij de surrealistische beweging, maar bevond zich wel in deze kringen. Volgens André Breton was hij "de grootste surrealist van ons allemaal’’. 

Zijn kenmerkende kalligrafische stijl wordt ook wel bio-morfische schilderkunst genoemd.Hij scheidde objecten van hun oorspronkelijke functie, en integreerde ze in een poëtische, organische figurenwereld. Kenmerkende onderwerpen zijn de seksuele problematiek, de natuur, de maan, de ster en de vrouw. Dit werd uiteindelijk nooit een stijl of beweging.

                                                                      Singing fish 1973    

 Dog barking at the moon 1926 

Bij het aanbreken van de Spaanse Burgeroorlog vluchtte Miró naar Frankrijk. Opnieuw gedwongen door oorlogsgeweld, keerde Miró in 1940 definitief terug naar Spanje. In 1956 vestigde hij zich op het eiland Mallorca. In de jaren '70 kwam hij tot de serie die hij "De hoop van de ter dood veroordeelde" noemde. Miro overleed in 1983 in Palma op Mallorca.

Bibliografie

Art Salon Holland. (2014). Opgehaald van artsalonholland.nl: http://www.artsalonholland.nl/grote-meesters-kunstgeschiedenis/salvador-dali-en-het-surrealisme

Cult kanaal. (2004). Opgehaald van cultkanaal.nl: http://www.cultkanaal.nl/Kunst/rene-magritte.html

Broeder, W. d. (2000). willemdenbroeder.nl. Opgehaald van http://willemdenbroeder.nl/surrealisme.html

Broeder, W. d. (2008). Opgehaald van surrealisme.nl: http://surrealisme.nl/surrealisme/nederlands.html

Geerts, W. (sd). telenet.be. Opgehaald van http://users.telenet.be/wendy.geerts/notas/Surrealisme.html(1999).

Sean Henry - The centre of the universe. In B. F. Smith. Faenza: Circolo Degli Artisti(1999).)</textformat></flashrichtext>

LESVOORBEREIDINGSFORMULIER

STUDENT:   Dennis Vonk&Ricardo Bekooy                                        PABOKLAS: Pld2 STAGEBEGELEIDER: N.v.t.

STAGEGROEP         5/6 LESACTIVITEIT: Kunstzinnige oriëntatie

STAGESCHOOL: N.v.t. MENTOR:  P. van der Heijden(docent)

DATUM:    eind periode 3 LESDUUR: 60 minuten.

STARTPUNT VAN VOORBEREIDING

BEGINSITUATIE De leerlingen zijn nog niet bekend met het begrip surrealisme. Door een sterke, niet al te lange, instructie op het niveau van de leerlingen wil de leerkracht ervoor zorgen dat de leerlingen aan het eind van de les weten wat nodig is over het surrealisme. Na de korte instructie gaan de leerlingen een 2d werk maken.

LESDOEL(EN) De leerlingen weten het verschil tussen realistisch en surrealistisch. Aan het eind van de les kunnen de leerlingen van twee verschillende soorten dieren, een nieuw dier maken. Een surrealistisch dier wel te verstaan. De leerlingen gaan dit doen met het volgende hanteermateriaal, namelijk verf. Het technisch doel is dat leerlingen alleen de primaire kleuren op hun tafel krijgen.

EIGEN LEER- DOEL(EN) N.v.t.

FASE	LEERACTIVITEIT	DID. WERKVORMEN	MATERIALEN
ORIENTATIE / OPENING tijdsduur: 15 min.	Na de introductie weten de leerlingen, op hun niveau, ongeveer wat surrealisme inhoud. We beginnen met een surrealistische afbeelding van Orion op het bord. (zie bijlage) De leerlingen mogen bedenken welke dieren zij zien in het schilderij. Vervolgens kun je als leerkracht vragen stellen als; wat valt jullie op aan dit schilderij? Vind je dit raar of eigenlijk wel mooi? Wat denken jullie dat de schilder hiermee wilde bereiken? (dit is om de leerlingen te laten nadenken over deze manier van kunst) Als laatste kun je de leerlingen de verschillen laten benoemen tussen een surrealistisch – en een realistisch kunstwerk. Als dit behandeld is dan kan de opdracht uitgelegd worden. De leerlingen krijgen allemaal een blad op a3 formaat. Hier tekenen zij een dier op dat zij het mooist, sterkst of leukst vinden. Als iedereen hiermee klaar is dan mogen de leerlingen hun tekening door het midden knippen. De helft hiervan geven zij aan de leerkracht in een bakje. De leerkracht gaat ervoor zorgen dat iedereen de helft krijgt van een ander dier. Op deze manier ontstaat er een fantasiedier. De leerlingen gaan ervoor zorgen dat de twee delen uiteindelijk toch bij elkaar passen, maar dan vanuit het perspectief van het surrealisme.	Klassikaal(interactief), doceren.	Digibord.
UITVOERING/ KERN tijdsduur: 35 min.	Tijdens de uitvoeringsfase gaan de leerlingen eerst een dier tekenen op een a3 formaat en knippen dit vervolgens door het midden. (10 min.) Als de leerkracht ervoor heeft gezorgd dat iedere leerling een ander deel heeft gekregen dan kan het tweede gedeelte van de les gaan beginnen. Zij gaan er nu voor zorgen dat het een surrealistisch dier wordt. Als het dier klopt volgens de leerling(en) dan mogen zij gaan starten met het schilderen van het dier. Het is een nieuw soort verzonnen dier, dus welke kleur(en) heeft het? Is het een sterk dier? En zo zijn er nog een aantal vragen die de leerlingen zichzelf kunnen stellen over het nieuwe dier. De leerlingen mogen dit helemaal zelf bepalen. Het enige dat de leerlingen wel mee krijgen als doel is dat zij alleen de primaire kleuren op tafel krijgen. Het is dus aan hen om er andere kleuren van te maken, waardoor de leerlingen gaan mengen en inzicht gaan krijgen in de verschillende kleuren. (25 min.) De leerkracht zet de eierdozen gevuld met alleen de primaire kleuren neer op de tafels. De leerlingen kunnen vervolgens aan de slag. De leerkracht loopt door de klas om eventueel een leerling op weg te helpen.	Zelfstandig werken.	Tekenvellen op a3 formaat, scharen, lijm, verfkwasten, potjes water, tafelkleden en eierdozen.
AFSLUITING tijdsduur: 10 min.	De leerlingen leggen hun kunstwerken op de instructietafel en gaan vervolgens de tafels en spullen opruimen. Als dit gebeurd is, dan vraagt de leerkracht één of meerdere leerlingen voor de klas om hun kunstwerk te presenteren en vooral wat zij dachten toen zij dit maakten.	Klassikaal, presenteren.	De kunstwerken.

LESVOORBEREIDINGSFORMULIER

STUDENT: Dennis Vonk & Ricardo Bekooy                                         PABOKLAS: Pld2 STAGEBEGELEIDER: N.v.t.

STAGEGROEP:     5/6 LESACTIVITEIT: kunstzinnige oriëntatie

STAGESCHOOL: N.v.t. MENTOR: P. van der Heijden(docent)

DATUM: eind periode 3 LESDUUR: 60 min.

STARTPUNT VAN VOORBEREIDING

BEGINSITUATIE De leerlingen kennen het verschil tussen realistisch en surrealistisch. Ook kunnen zij de kunststroming surrealisme benoemen. Vandaag gaan de leerlingen een 3d kunstwerk maken. Zij krijgen hiervoor een bestaand schilderwerk van Salvador Dali als voorbeeld. (de gesmolten klokken)

LESDOEL(EN) De leerlingen gaan zich verder verdiepen in de kunststroming van het surrealisme. Dit gebeurt d.m.v. een 3d kunstwerk. De leerlingen gaan van een bestaand 2d schilderij een 3d kunstwerk proberen te maken, maar hierin moet wel gebruik gemaakt worden van een eigen inbreng.

EIGEN LEER- DOEL(EN) N.v.t.

FASE	LEERACTIVITEIT	DID. WERKVORMEN	MATERIALEN
ORIENTATIE / OPENING tijdsduur: 10 min.	Aan het begin van de les haal je samen met de leerlingen de kennis die zij vorige keer hebben opgedaan op. Voor deze les vertel je dat we vandaag een 3d kunstwerk gaan maken. Wat is 3d eigenlijk? Salvador Dali is één van de belangrijkste kunstenaars als het gaat om het surrealisme. Vandaag gaan wij het idee van de gesmolten wereld namaken, maar dan vanuit onze eigen beleving. Het kunstwerk zet de leerkracht op het digibord(de gesmolten klokken), zodat de leerlingen er een beeld bij hebben. Stel dat het ineens zo warm wordt op de aarde dat alles gewoon wegsmelt. Hoe zou jullie huis, de klas, de sportclub enzovoort eruit zien? De leerkracht legt duidelijk uit dat de leerlingen vandaag in tweetallen gaan bedenken wat zij willen namaken. Alleen is er natuurlijk een groot verschil, namelijk dat alles is gesmolten door de opwarming.	Klassikaal.	Digibord.
UITVOERING/ KERN tijdsduur: 40 min.	De leerlingen gaan in tweetallen werken aan dit kunstwerk. De opdracht gebeurt in tweetallen, omdat er dan verschillende ideeën samen komen. De leerlingen moeten samen bespreken wat zij willen maken, waardoor de kans op verschillen van ideeën uitgewisseld kunnen worden. De leerkracht zorgt ervoor dat op iedere tafel genoeg klei ligt en de benodigde materialen aanwezig zijn. De volgende materialen zijn voor deze les nodig:                        klei                        kleiplaat                        kleiroller                        mesjes                        kwast                        glazuur Aan het eind van de les als de werken af zijn dan kan de leerkracht de kleiwerken gaan bakken in een oven. Het duurt natuurlijk wel even voordat het klaar is, maar dan kun je er een volgende keer nog even op terugkomen.	Coöperatief. Klassikaal.	Digibord, klei, kleiplaat, kleiroller, mesjes, kwast en glazuur.
AFSLUITING tijdsduur: 10 min.	De leerlingen zorgen dat er wordt opgeruimd en dat alles weer schoon is. Als dit gedaan is dan kun je er nog voor kiezen om een aantal leerlingen te vragen wat zij hebben gemaakt en waarom zij juist dat hebben gekozen?	Eventueel presenteren.	Kunstwerken.

Procesweergave Ricardo

De samenwerking tussen Dennis en mij was weer goed. Omdat wij deeltijders zijn hebben wij ervoor gekozen om de opdrachten te verdelen. Dit gaat over het algemeen, bij andere opdrachten, wel goed. Dit keer was het toch wat lastiger. Voor de volgende keer hebben wij afgesproken om aan de blog te werken, dit zorgt ervoor dat we precies kunnen zien wat de ander heeft gedaan en dit voorkomt dat we langs elkaar heen werken. Wat ik persoonlijk beter had moeten doen was dat ik wat meer had moeten kijken naar de beoordelingsmatrix. Ik had een heel idee van de lessen in me hoofd en vergat hierdoor eerlijk gezegd wat vaker te kijken naar de beoordelingsmatrix.

Dennis en ik hadden de taken zo verdeeld dat ik mij bezig ging houden met het lespakket en Dennis met de theorie.

Deze opdracht moest er naar alle waarschijnlijkheid voor zorgen dat wij ons wat meer zouden verdiepen in de kunst en de verschillende stromingen hiervan. Ik wist er erg weinig van en nu ben ik ook zeker geen kunstkenner, maar ik heb nu wel wat kennis opgedaan van de kunst. Ik weet nu waar het over gaat als ik pop art en surrealisme hoor. Dit is vooralsnog erg globaal, maar het zou goed zijn om mezelf wat meer te verdiepen in de kunst.

Procesweergave Dennis

De samenwerking verliep vanaf het begin goed. Daarnaast was het erg fijn dat Ricardo zich aan de afgesproken tijden hield en erg gemotiveerd was.

Doordat ik erg enthousiast was geworden na een bezoek aan het Magritte-museum, wilde ik mij graag verder verdiepen in het surrealisme. Ricardo had wat minder met kunst, waardoor het ons een goed idee leek om de taken te verdelen. Ik zou het theoretische gedeelde op mijn nemen en Ricardo zou de lessen maken. We zijn als snel begonnen met het maken van de blog en de presentatie over het surrealisme was al binnen korte tijd af.

Na wat feedback van onze leerkracht zijn wij verder gegaan met de afronding.

Ikzelf was tijdens het maken van de opdracht erg geboeid door het surrealisme en kreeg veel plezier in het maken van de blog en het opzoeken van beeldmateriaal. Ik ben dan ook blij met het resultaat. Bij de beoordeling bleek helaas niet aan alle punten te zijn voldaan. Ik had er zelf even voor moeten zorgen dat ik, naast mijn werk, ook Ricardo’s werk even had moeten bekijken met de beoordelingsmatrix. Het maken van de blog verliep goed, alleen toen ik per ongeluk als achtergrond ‘dynamisch’ had ingesteld, lukte het mij niet meer om de standaardinstellingen terug te krijgen en een passende foto als achtergrond te plaatsen. Gelukkig is dit nu wel gelukt. Voor de volgende keer hebben we afgesproken het werk niet te verdelen, maar om samen om de aan de blog te werken. Zo krijgen we een beter inzicht in het werk van elkaar en kunnen we elkaar aanvullen.